De heren van Betekom 17/12

In de rubriek ‘B&B vroeger’ keren we terug naar de middeleeuwen en meer bepaald naar het 12de-13de eeuwse Betekom. Betekom was toen al een bestaand dorp met een kerk, een parochiaal leven en een dorpsbestuur. Rondom het dorp waren de gronden ontgonnen en werd aan akkerbouw gedaan en in de Demervallei graasde het vee.

In de eerste helft van de 12 de eeuw behoorde Betekom op bestuurlijk vlak tot het illustere graafschap Aarschot. Over dit graafschap is niet zoveel geweten. Het strekte zich uit van de abdij van Averbode in Testelt tot aan de samenvloeiing van Demer en Dijle in Werchter. De Aarschotse graven waren volledig baas in hun graafschap. Enkel aan de keizer van het Heilig Roomse Rijk waren ze verantwoording verschuldigd.  

In dezelfde periode begonnen echter ook de naburige hertogen van Brabant, van wie de burcht in Leuven stond, aan invloed en macht te winnen. De Aarschotse graven konden niet tegen de hertogen op en hun graafschap werd ingelijfd bij het hertogdom Brabant.

Het zou duren tot het einde van de 12de eeuw voor de naam ‘van Aarschot’ terug in geschreven bronnen opdook. Dit gebeurde in 1197 toen Karel van Aarschot zijn zegel aan een perkament hing en zo een plaats in de geschiedenis verwierf. Karel  was niet onbelangrijk voor de geschiedenis van Betekom. Mogelijk was hij zelfs heer van Betekom. Hij bezat het tiendenrecht in het dorp evenals het patronaatsrecht. Tienden waren een soort van kerkelijke belastingen waarbij men verplicht was een deel van de oogst aan de kerk af te staan. Het patronaatsrecht betekende dat men de pastoor mocht benoemen.    

In 1243 stond Karel van Aarschot zijn tiendenrecht en patronaatsrecht af aan de proosdij van Sint-Geertrui in Leuven. De akten die toen opgemaakt werden, waren meteen ook de eerste vermeldingen van Betekom in een geschreven document.

Na de dood van Karel van Aarschot verschenen op verschillende plaatsen in het land van Aarschot nieuwe adellijke families die vermoedelijk via Karel afstamden van het oude grafelijke geslacht ‘van Aarschot’.

In Betekom was er sprake van de heren van Rivieren, de heren van Ter Bruggen en de heren van Stade. Elk hadden ze een heerlijkheid. Dit was een gebied waarbinnen ze in eigen naam diverse rechten konden uitoefenen. Het centrum van hun heerlijkheid was een versterkte woning of kasteel.

Vooral de heren van Rivieren en Ter Bruggen hadden een duidelijke vinger in de pap in Betekom. Samen benoemden ze de 7 schepenen van de Betekomse schepenbank. De heer van Rivieren mocht er vier aanduiden en de heer van Ter Bruggen de overige drie. Daarnaast konden ze elk ook een meier aanstellen en bezaten ze diverse heerlijke rechten zoals het jacht- en visrecht in hun gebied.  

De heerlijkheid Stade was een wat apart geval. De kern van de heerlijkheid was het hof van Stade of Stayenhof dat in het uiterste oosten van Betekom aan de grens met Aarschot lag. De heren van Stade hadden dezelfde rechten als Rivieren en Ter Bruggen, maar ze hadden weinig of niets met het dorpsbestuur te maken.

De drie Betekomse heerlijkheden zouden blijven bestaan tot aan de verovering van de Zuidelijke Nederlanden door de Franse revolutionaire troepen in nasleep van de Franse Revolutie. De afstammelingen van de graven van Aarschot waren toen al verschillende eeuwen uit Betekom verdwenen.

Bent u geïnteresseerd in de geschiedenis van beroemde of minder bekende families of wenst u zelf de handen uit de mouwen te steken en uw eigen familiestamboom op te zoeken, dan hebben wij goed nieuws voor u. Op zondag 31 januari 2016 organiseert het GA&DC haar 22ste stambomendag. Op onze stambomendag kunt u kennis maken met verschillende genealogische verenigingen en heemkundige kringen uit de streek, die allen een uitgebreide genealogische verzameling bij zich hebben, waar u naar believen kunt in opzoeken en grasduinen.

Bovendien zal van 10 tot 12 uur een lezing gegeven worden over het programma ‘Family search’ door Jean Huysmans. Deze expert zal u aan de hand van concrete voorbeelden inwijden in de wondere wereld van ‘Family search’.

De Stambomendag vindt plaats van 09.00 tot 18.00 uur in de gemeentelijke basisschool De Puzzel in de De Bruynlaan 19 in 3130 Begijnendijk.